Атай-әсәй – бала араһы

«Мин килен булып төшкәндә ҡайным менән ҡәйнәмә ҡырҡ биш йәш тә тулмаған ине. Икеһе лә һау-сәләмәт, емертеп донъя көтөр саҡтары. Кейәүгә сыҡмаған бикәс, өйләнмәгән ҡәйнеш булыуға ҡара­маҫтан, улар беҙҙең бергә йәшәүе­беҙҙе теләне. Арыу уҡ ваҡыттан һуң башҡаланырға булғас, ҡәйнәм ҡырҡа ҡаршы төштө, әйтмәгән һүҙе ҡалманы. Шулай ҙа иптәшем менән район үҙәгенә күсеп, йорт һалып индек, тырышып эшләнек, балалар үҫтерҙек. Бикәсем кейәүгә сығып, тыуған йортонан китте. Төпсөк бала – ҡәйнешем өйләнгәс, башланды ла инде мәхшәр. Туйҙан алда уҡ ҡәйнәм үҙ сәйәсәтен ҡайырҙы: бер ҡайҙа ла китмәйһегеҙ, бергә йәшәйһегеҙ, һеҙ беҙҙе көтөргә те­йеш... Әммә йәштәр ҡалала төп­ләнергә ҡарар итте. Йәш кенә килендәшем ниндәй генә ҡарғау­ҙарға дусар булманы. Шул ыңғайы туҡмаҡтың бер башы беҙгә лә төшә. Ул хәлдәрҙән һуң егерме биш йыл үтте, ҡайным гүр эйәһе булып ҡалды. Хәҙер үҙебеҙ – олатай-өләсәй. Тик ҡәйнәм һаман талауҙан туҡта­май. «Игелекһеҙҙәр, мине ҡарамай­һығыҙ, ҡартайғас, кәрәгем юҡ», – тип һуҡрана. Шул холҡо менән тамам биҙҙерҙе. Аҙна һайын ти­гәндәй барып ярҙам итәбеҙ, ҡушҡан йомошон үтәйбеҙ, һораға­нын алып бирәбеҙ. Тик ниңәлер балаларының үҙ аллы йәшәүен ҡабул итә алмай».
Эйе, ҡайһы бер ата-әсә балалары­ның буй еткереп, башҡаланыуын ауыр кисерә. Һөҙөмтәлә быуындар ара­һында аңлашылмаусанлыҡтар килеп сыға. Психологтар бының бер нисә сәбәбен билдәләй.
1. «Мин балама башҡа кәрәк­мәйем». Ошондай уй арҡаһында ололарҙың күңелен бушлыҡ биләп алыуы, бөтөн донъяға һәм балаһына үпкә тотоуы ихтимал. Бындай кире уй-хистәрҙән ҡотолоуҙың иң яҡшы ысулы – күңелеңә ятҡан һәм шатлыҡ килтергән шөғөл табыу. Балаларығыҙ бәләкәй саҡта, үҙегеҙгә ваҡыт ҡалма­ғанда нимә тураһында хыялланыуы­ғыҙҙы иҫкә төшөрөгөҙ. Бәлки, шул эштәргә тотонор мәл еткәндер? Ошоғаса һирәк аралашҡан туғандар, дуҫ-иштәр менән дә бәйләнештәрҙе нығытырға була. Балдан татлы ейән-ейәнсәрҙәрегеҙ ҙә һеҙҙең ярҙамға һәм иғтибарға мохтаж.
2. «Минең хаталарҙы ҡабатлап ҡуймаһын». Ата-әсә ғүмер буйы балаһын төрлө хаталарҙан, бәлә-ҡазаларҙан араларға тырыша. Был тәбиғи. Ҡайһы берәүҙәр тормошҡа ашмаған хыялдарының балаларында үтәлеүен теләй. Тик барыһы ла беҙ уйлағанса ғына бармай шул. Теләк-маҡсаттарҙың тура килмәүе үҙ-ара мөнәсәбәтте ҡаҡшата, өлкәндәр буй­һондороусы сифатында ҡабул ителә башлай.
Был осраҡта ни эшләргә һуң? Иң тәүҙә баланың үҙенсә йәшәргә хоҡуғы барлығын аңларға һәм ҡабул итергә кәрәк. Бының бер ҡурҡынысы ла юҡ. Өлкәндәр, тормош тәжрибәһенән сығып, аҡыллы кәңәш, фәһемле фекер әйтә ала. Ә балаларҙың ата-әсә һүҙенә ҡолаҡ һалыуы, уларҙың күңелен ҡыймауы мөһим. Тик ахыр сиктә, үҙ тормошона ҡағылышлы ҡарарҙы кеше үҙе ҡабул итергә тейеш.
3. «Балама һөйөү һәм иғтибар биреп еткермәнем». Ысынлап та булған йә иһә уйлап сығарылған ғәйеп тойғоһо кисергән ата-әсә, хатаһын төҙәтәм тип, балаһының тормошонда өлгөрлөк күрһәтә башлай. Был тойғонан ҡотолор өсөн ҡайһы берҙә асыҡтан-асыҡ һөйләшеү ҙә етә. Бер-берегеҙ менән аңлашҡандан һуң, үткәндәргә ишекте ябып, был һорауға ҡабат әйләнеп ҡайтмаҫҡа тырышығыҙ.
Балаһының ҙур тормошҡа аяҡ баҫы­уын ауыр кисергән, бының менән килешә алмаған ата-әсәләргә тағы бер ҡатындың һөйләгәндәрен миҫал итеп килтергем килә.
«Яратҡан кешемә кейәүгә сығып, һау-сәләмәт, алмалай матур өс бала таптым. Ирем менән уларҙы кеше араһында кәм-хур итмәй үҫтерҙек. Теләгәндәре алдарында булды. Ҡа­ғыл­май-һуғылмай, иркәләнеп буй еткер­гән балаларыбыҙ тормошҡа яраҡһыҙ булып сыҡты. Бер-бер артлы үҙ донъяларын ҡорһалар ҙа, һаман беҙҙең яр­ҙамһыҙ йәшәй алмай­ҙар. Ҡыҙыбыҙ­ға ипотекаға фатир алып бирҙек. Эшкә төшөп, түләүҙе еңеләйт­һен өсөн ейә­небеҙҙе көтөргә алдыҡ. Ике улыбыҙға өй һалып, бурысҡа бат­тыҡ, улар ҙа баш баҫып бер урында ғына эшләмәй. Үҙ шөғөлөн дә асып ҡара­нылар, ҡырҙа ла йөрөп ҡайтты­лар, тик аҡса­ларын ғына күргән юҡ. Хаҡлы ялға сыҡһам да, эшләйем, сөнки ипотеканы түләр­гә, бурыстарҙы ҡайта­рыр­ға кәрәк. Аҡса кәрәккән һайын, «Әсәй, шуныңса ғына биреп тор инде», – тип йүгерә лә киләләр. Кешеләрҙең үҙ аллы донъя көткән, ата-әсәләренә ярҙам иткән балаларына ҡарайым да, бәлә­кәстән үҙаллылыҡ, булдыҡлылыҡ ти­гән си­фаттарҙы ла үҫтерергә кәрәк булға­нын аңлайым».
Үрҙә яҙғандар – миҙалдың икенсе яғы: ҡайһы бер атай-әсәйҙе балаһы­ның үҙ аллы тормош көтә башлауы күңел төшөнкөлөгөнә этәрһә, икен­селәр был мәлде көтөп ала алмай. Ғөмүмән, нисә йәштә генә булһа ла, ата-әсә өсөн бала һәр саҡ сабый булып ҡала. Шулай ҙа уның инде бәләкәй түгеллеген аңларға, шәхси тормошҡа хоҡуғын ихтирам итергә кәрәк. Балалар иһә ата-әсәһенә ҡәҙер-хөрмәт күрһәтеп, олоғайған көндәрендә терәк-таяныс булырға тейеш.

Ғәлиә СӘЛИХОВА.