Ҡупшыҡай

– Ҡара йөрәк! Күр һин уны, ә! – тип һөрән һалды Мәликә ҡапҡанан инешләй үк. – Йомшаҡ күпмәмдә йоҡлай, үҙем ни ашаһам, шуны ашай, ләғнәт! Ҡара йөрәк!
Көнбикә аптырап ҡалды, хатта тупһаһына ултыра төштө. Ошо осор алмаш-тилмәш бер-береһенә иптәшләшеп йоҡларға йөрөшәләр, әллә уны ҡарғаймы Мәликә? Аҙналап инде ир-ат ҡырҙа ҡуна ятып бесән саба, Көнбикәнең дә ире шунда. Ҡыҙы ҡалала уҡыуҙа. Ә Мәликә күптән япа-яңғыҙы көн күрә. Ире вафат, улы Рәфистең ауылдан сығып китеп олағыуына ун йыллап барҙыр, ҡайҙалығын да белгән юҡ.
– Уф, ниҙәр күрергә яҙғандыр инде был ғәзиз башҡайыма, – Мәликә иламһыраған тауыш менән Көнбикә эргәһенә ултырҙы. – Бер ғибрәт һөйләйем әле һиңә. Биллаһи бына, ғибрәт.
Көнбикәнең бәпкәләргә тип ҡуйған еменә инә ҡаҙы ғына түгел, гел һаҡта торған ата ҡаҙы ла барып йәбеште. Бүтән саҡта һөмһөҙлөктәренә хужабикә сыбыҡ күтәрмәй ҡалмаҫ ине, был юлы өндәшмәне лә. Ҡаҙ ҡайғыһымы ни!
Күп булһа берәй ләстит ишеткәндер был Мәликә, тип Көнбикә әҙерәк тыныслана төштө. Шулай ҙа йөрәге урынынан ҡупҡайны, саҡ ҡуҙғалып, ҡаҙҙарын йылға яғына ҡыуып ебәрҙе лә, күршеһен эйәртеп өйөнә инде.
– Самауырҙы яңыртайыҡ әле, иртән ҡабаланыраҡ та булды, иркенләп, сәй эсә-эсә һөйләшәйек.
Әле һыуынып та өлгөрмәгән самауыр торба ҡуйыу менән шыжлай башланы. Мәликә өйрәнгән урынына, тәҙрә төбөнәрәк шылып, тәмләп хәбәренә тотондо...
Кистән һыйырын һауып, эшен-көшөн бөтөргәс, Көнбикәләргә йыйынды. Аулаҡлап ултырһаң, һүҙ араһында эш тә ырай, анау яҙғы йөндө тетеп, иләп алһам, тип өй башына менде. Тоҡҡа тултырып, бер сөйгә элеп ҡуйғайны, шуны алайым тип ынтылһа, йығылып китә яҙҙы: ҡағып-һуғып һөйәп ҡуйылған ҡаҙ ояһында сый-мый килешеп күҙҙәре лә асылмаған бесәй балалары ятасы!
Бикләп сыҡҡан ишеген яңынан асып инде. Табаҡ-һауыт ҡуйған яҡтан йылт итеп бесәйе килеп сыҡты ла мейес башына һикерҙе. Әһә, ҡош-ҡортҡа тип ебетергә ҡуйған ҡаты-ҡотоно ашап йөрөй. Балалағас, уны туйҙырырым тимә.
Бесәйен әрләй-әрләй баҙҙы асып, нигеҙҙә тәгәрәп ятҡан иҫке биҙрәне эйелеп алды. Ҡалтайып бөткән биҙрә иҙәнгә ҡуйыуға шалтыр-шолтор тәгәрәп китте. Мейес башында муйынын һуҙып хужабикәне күҙәткән бесәй был тауышҡа ҡалтыранып ҡуйҙы.
Мәликә бесәйе ауылда берәү. Ҡолаҡтары һәр саҡ һағайып, ҡарпайып тора, үҙе сөм ҡара. Түшендә генә, ынйы мунсаҡ кеүек, ағы бар. Иркәләп, кирелеп-һуҙылыуы ла әллә нисек һомғол, нәзәкәтле кеүек. Ә инде муйынын төҙ генә тотоп, йәшкелт күҙҙәрен бер асып, бер йомоп ултырыуын күрһәң? Исеме лә Ҡупшыҡай шуға. Мәликә ярата бесәйен, һылап-һыйпап, һыйлап ҡына аҫрай. Тик бына бер яғы теңкәһенә тейә – йыл да балаламай ҡалмай. Баштараҡ күрше-тирәгә тарата торғайны, алыусы бөткәс, бесәй балаларын күҙе асылмаҫтан уҡ һыуға батырып үлтерә башланы. Әллә нисә йыл инде шулай итеүенә. Иң беренсе тапҡырында Ҡупшыҡайҙы ла, балаларын да бик йәлләгәйне. Аҙаҡ инде күнекте. Унан күрмәксе, башҡа ҡайһы берәүҙәр ҙә бесәй балаларынан шулай ҡотола башланы. Анауы хыялый Ҡәфиә әбей шикелле, бер көтөү бесәй аҫрап ултырып булмай инде.
Мәликә, бесәй балаларын сирҡана-сирҡана елкәһенән тотоп, һыу тултырылған биҙрәгә ырғытып бөттө лә, уларҙың сығырға тырмашҡандарын күҙенә лә элмәй, тағы өй башына менеп китте. Ҡаҙ ояһын ҡаҡҡылап, ел өргәнерәк урынға түңкәреп ҡуйҙы. Уңарсы бесәй балалары тонсоҡҡайны инде. Тәрән генә итеп соҡор ҡаҙып, тегеләрҙе баҡса артына күмде. Дүртәү булған икән...
Яңынан өйөнә инде. Бына ғәжәп, Ҡупшыҡай һаман мейес башында тора, ике күҙе – хужабикәнең ҡулындағы буш биҙрәлә. Мәликә баҙҙы асып, биҙрәне әлеге лә баяғы нигеҙ буйына ырғытты. Шалтыр-шолтор иткән тауышҡа бесәй тағы дерелдәп ҡуйҙы, ыҫылдағандай итте, күҙҙәренән йәшел ут бөркөлдө. Мәликә ниҙер һиҙенде.
– Нимә һаман бәзрәйеп ҡарап тораһың унда, мәлғүн, бар! – Ҡупшыҡайҙы дөбөр-шатыр ҡыуып сығарҙы. – Ҡара йөрәк, бөтә кәйефемде бөтөрҙө.
Күршеһенә инергә лә аяғы тартмай торҙо уның башта. Урын йәйҙе, башына урап йоҡлай торған яулығын мендәренә әҙерләп һалды. Шулай ҙа өйҙә ҡунмаҫҡа булды, күңеленә әллә ниндәй бер шом инде лә ҡуйҙысы. Анау Ҡупшыҡайҙың ҡарап тороуы һуң! Уф! Әллә илай ҙа ине мәхлүк. Кит, булмаҫты, нимә аңлай ул.
Шулай уйлана-уйлана, ҡултыҡ аҫтына бер кис ултырырлыҡ йөн ҡыҫтырып, Көнбикәләргә йүнәлде. Уларҙа инде, һүҙгә әүрәп, бесәй ғәләмәте онотолған.
Иртәгәһенә Мәликә тып-тыныс күңел менән ишеген асып инде лә... әсе тауыш менән ҡысҡырып ебәрҙе. Ҡот осҡос! Иҙәндә йолҡҡоланған, имен ере ҡалмаған юрған ята, донъя тулы мендәр мамығы, яулығы ҡанға туҙған, уның бер осон тешләп йән биргән Ҡупшыҡайҙың кәүҙәһе шөкәтһеҙ булып ҡатып ҡалған. Шаҡ ҡатып ишек яңағына һөйәлеп торған арала Мәликә был фажиғәне үҙенсә күҙ алдынан уҙғарҙы. Рәнйегән инә бесәй балаларының йәнен ҡыйған өсөн хужабикәһенән үс алмаҡ, үҙе гелән инеп сығып йөрөй торған тишектән – төнлөктән баҙға, баҙҙан өйгә ингән. Шунан инде күҙенә аҡ-ҡара күренмәй, карауатҡа ырғыған. Тырнаҡтары аҡтарылып бөткән, үҙ ҡанына үҙе буялған, ярһыуынан сәсәп, йөрәге ярылып тәгәрәгән...
Көнбикә күршеһен тыңлағанда нишләптер һыуҙа сыйылдашып йән биргән бесәй балаларын күҙ алдына килтерҙе. Бисараҡайҙар, күҙе лә асылмаған көйөнә...
– Ҡара йөрәк! Ит изгелек – көт яуызлыҡ! – Мәликә тыныс ҡына һөйләп ултырған еренән тағы тулап китте. Көнбикә, иҫенә килеп, һыуып бөткән сәйен йотоп алды. Күршеһе иһә, уның ағарынып ултырыуын күреп, үҙенсә юраны, йәнәһе, килештереп, кеше ҡурҡытырлыҡ итеп тасуирлай белә икән. Белмәйсә! Ошо уйынан ҡанатланып, ул йәһәт кенә урынынан ҡуҙғалды, магазин яғына барып әйлә­нәйем әле, тип ашығып сығып китте. Шундайыраҡ инде ул Мәликә: еңел уйлай, еңел эшләй. Уның әлеге хәбәре менән бөтә ауыл тула инде хәҙер.
Юҡҡа ағарынманы шул Көнбикәнең йөҙө. Уйлап ҡараһаң, сәйер инде ул әҙәм заты. Бер бесәй, бер мәхлүк хаҡында тыңлап, үҙеңдең иң ауыр уйҙарыңды ҡуҙғатсәле?!
Көнбикә, әсәһенең төҫө итеп һаҡлаған һандығын асып, төптә ятҡан бер конвертты алды. Юнираның, ҡыҙының хаты. Ярты йыллап инде ошо хатты көн дә тиерлек алып уҡый. Уҡый ҙа йәшереп ҡуя, иренә күрһәткәне юҡ. Бына тағы таныш ҡул менән яҙылған юлдарға күҙ йүгертте, ҡыҙының тауышын ишеткәндәй булды: «Әсәй, башта һинең менән кәңәшләшәйем, тим. Тыуасаҡ сабыйыбыҙ өсөн борсолам... Ҡыҫҡаһы, Замирҙы ҡапыл армияға алдылар. Яҙылышырға өлгөрмәй ҡалдыҡ. Хаты килде – Афғанстанға эләккән».
«Тыуасаҡ сабыйыбыҙҙы?!» – Көнбикәнең зиһенен сыуалтҡан ошо һүҙҙәр был юлы бигерәк тә ныҡ тулатты йөрәген. Хатын алыу менән ул Юнираға асыулы-ярһыулы яуап яҙып һалғайны. «Уҡыуыңды өҙмә, баланы табыу хаҡында башыңа ла килтермә! Яратһа, Замирың аңлар. Әгәр ҙә әйләнеп ҡайта алмаһа? Һуғыш бит унда, Юнира, һуғыш!..»
Көнбикә ике ҡулы менән ҡапыл сәнсеп алып киткән сикәләрен баҫты. Нисек яҙа алған ошо һүҙҙәрҙе?! Хәйер... Берҙән-бер ҡыҙы тыума бала күтәреп ҡайтһа, кеше нимә тиер? Артыңдан бармаҡ төртөп ҡалырҙар...
Берәүгә лә һөйләмәне был хаҡта, өҙгөләнде лә өҙгөләнде. Әлдә Мәликә ингеләп йөрөнө. Ҡапыл күршеһенең: «Ҡара йөрәк!» – тип ҡысҡырғаны ишетелгәндәй булды. Һиҫкәнеп китеп, ҡолаҡтарын ҡапланы. Әллә һаташа инде? Кемдеңдер килә ятыуын шәйләп тәҙрәгә күҙ һалды – почтальон! Йүгереп ҡаршыһына сыҡты. Юниранан хат килгән. Теге ваҡыттан бирле бер хәбәре лә юҡ ине әле. Көнбикә, ҡалтыраған бармаҡтарын тыңлата алмай, конвертты тешләп йыртты ла хатты уҡый башланы. «Әсәй, һинең яуабыңды алыу менән ситтән тороп уҡыуға күстем. Тегеү фабрикаһына эшкә индем. Эшселәр ятағында йәшәйем. Бик һәйбәт ҡыҙҙарға тура килдем...» – Һә тигәнсе күҙе менән һөҙөп уҡып сыҡты хатты Көнбикә. Яңы адресын яҙған. Бала хаҡында ла, Замир хаҡында ла ләм-мим. Ниңә һуң эшкә ингән? Аҡса типме? Атаһы, былтыр оҙата барып, уның исеменә кассаға байтаҡ ҡына аҡса һалып ҡуйғайны лаһа. Кәрәк булһа, бар ҙа ал ине шуны. Әллә тотош туҙҙырып бөткәнме икән? Булмаҫ, ипле бала ул. Ипле...
Көнбикә ары һуғылды, бире һуғылды, йәненә толҡа тапманы. Барып урарғамы ҡыҙы эргәһенә? Өс йыл уҡый бала, бер барғаны юҡ. Алыҫ та шул, Свердловскиҙа. Әйтеп торҙо, Өфөлә лә бөтмәгән институт, тип, юҡ, шунда бармаҡсы итте. Йәнәһе, тау инженеры була – ғүмер күрмәгән һөнәр. Беренсе курста уҡ шул Замир менән танышып, уның тураһында яҙғылап торҙо. Уф! Түҙеме ҡалманы Көнбикәнең. Тәүәккәлләп сығам да китәм, тип уйланы ул, үҙ күҙем менән күреп, хәлен белеп ҡайтам. Ҡатлап сөгөлдөргә төшөргә берәй аҙна ваҡыт бар әле, донъяны Мәликәгә ҡалдырам да... Бәй, почтальон күршеһенә инеп бара түгелме һуң, кемдән хәбәр килде икән? Әллә теге берәҙәк улы иҫенә төшөргәнме әсәһен? Ул-был иткәнсә йән-фарманға йүгереп Мәликә үҙе лә килеп инде.
– Хур итте башымды, хур итте! – тип тупһанан уҡ яр һалды ул был юлы ла.
– Ни булды? Әллә Ҡупшыҡай терелеп тағы берәй хаслыҡ ҡылдымы?
– Мә, хат – уҡы!
Көнбикә сатай-ботай итеп яҙылған хатты саҡ-саҡ танып уҡый башланы. Тәүҙәрәк бер ни ҙә аңламай торҙо. Әллә ниндәй ҡот осҡос тарих. Бер ир йәш кенә ҡыҙҙы алдай ҙа, ул ауырға ҡалғас, баланы тапһаң, алмайым, абортҡа бар, тип ҡурҡыта. Тегеһе башта ризалашмай, аҙаҡ, етешеп бөткәс, дарыу эсә. Бала тере тыуа. Атай ишараты сабыйҙың ауыҙын сепрәк менән төрөп бәйләй ҙә сүп-сар ташлай торған торбаға ырғыта…
– Уф, башым! – Көнбикәнең күҙ алдары ҡараңғыланып китте. Һүҙмә-һүҙ Юнираның хатын хәтерләне, ниңәлер...
– Уҡы, уҡы, аҙағынаса... – тине Мәликә, йөҙөнә ниндәйҙер йәл бер сырай сығарып. Уҡыны.
...Табалар баланы, тоталар тегеләрҙе. Ултыртып ҡуялар икеһен ике арый. Әле теге ҡыҙ, төрмәнән сығып, ирҙе эҙләй икән, адресын таптыра. Көнбикә фекерен туплай алмай бер булды. Туҡта-туҡта, хат Мәликәгә, тимәк, унан адрес һорайҙар. Рәфисенең адресын. Бахыр, Мәликә уны үҙе лә белмәй шул. Бәй, теге баланы быуып үлтергән бәндә Рәфис буламы ни?
– Хур итте башымды, ҡара йөрәк! – тип һамаҡлай башлаған Мәликәгә оҙаҡ ҡына ҡарап торҙо ла Көнбикә әйтте лә һалды:
– Үҙең ғәйепле!
Мәликә шаңҡыған балыҡ шикелле ауыҙын асты, күҙен таҫырайтып ултыра бирҙе лә, ҡапыл һикереп тороп, сығып китте.
Әйткәненә үкенмәне, йәне көймәнесе Көнбикәнең. Әле килеп, суфыйланған да киткән, күрше йәшәгәс, белә инде Мәликә-Ҡупшыҡайҙың да кем икәнен. Эйе шул, уның да йәшерәк саҡта шундай ҡушаматы бар ине, аҙаҡ бесәйенә күсте... Йәшләй тол ҡалды ул. Рәфисенә ун-ун бер йәш кенә булғандыр, моғайын. Әсәһе төшөргөләй, сит ирҙәр менән сыуала башлағас, Рәфис етене бөтөрҙө лә ҡалаға сығып китте. Күрше-тирәне биҙрәтергә өлгөргәйне инде уныһы. Малай-шалайҙы ҡотортоп, берәҙәк эттәрҙе йыйып йөрөй башланы бер заман. Әҙ-мәҙ аҡса биргәндәрҙер инде. Берәҙәктәрен аулап бөткәс, бәйҙә ултырғандарына тотондолар. Әле берәүҙең эте юғала, әле икенсенең. Рәфистәрҙең иҫке келәтенән барып табалар: муйынына элмәк тағып, сөйгә аҫып ҡуйылған була. Йыйып, арбаға тейәйҙәр ҙә, малайҙар эттәрҙе Дәниф ҡартҡа алып баралар. Уныһы, тиреләрен тунап, заготконтораға тапшыра. Тамам башкиҫәргә әйләнгән малайҙарын ата-әсәләре тыйып ала алмай йонсоно шул мәлде. Мәликәнең һүҙе улына сүп инде: «Нисек йәлләмәйһең, тере йән дәһә эт тә», – тиһә: «Үҙеңде бел, бесәй балаларын батырып үлтерәһең», – тип кенә ҡуя... Рәфис сығып киткәс, ауыл халҡы еңел һулап ҡуйҙы. Әсәһе лә бик бошонманы шикелле. Баштараҡ ҡайтҡылап йөрөй ине, аҙаҡ әллә ҡайҙа булды егет. Бына, әле ошо хәбәр килеп төштө...
Баланы үлтергәндәр, тиһең, ә? Эҫеле-һыуыҡлы булып китте тәне Көнбикәнең. Шунан, бер уйға килеп, ашығып йыйына башланы. Ҡыҙын күрмәй тороп тыныслана алмаясаҡ ул. Иренә яҙыу яҙҙы ла, ишеген бикләп, автобус юлына сыҡты. Берәй күршеһе һауыр әле һыйырын, баҡыртып тормаҫтар.
Тәүлек тигәндә Свердловскиға килеп төштө Көнбикә. Такси уны биш ҡатлы кирбес йорт янына килтереп туҡтатты. Ошо икән Юнира йәшәгән ятаҡ.
Бүлмә ишеген шым ғына асып инеү менән танауына ниндәйҙер танһыҡ бер еҫ, йылы тын бөркөлдө. Ике ҡыҙ, донъяларын онотоп, нимәлер бесеп, тегеп маташа, берәүһе өҫтәлдә кер үтекләй. Аһ, шул үтекләгәне Юнира лаһа. Төптәге карауат эргәһендәге тумбочкала һалдат һүрәте тора. Замирҙыр? Ә карауатта, ап-аҡ биләүҙә... бәпес йоҡлап ята! Баяғы танһыҡ еҫ бәпес еҫе икән. Көнбикәнең сумаҙаны ҡулынан төшөп китте. «Туҡ» иткән был тауышҡа бөтәһе лә ишек яғына ҡараны.
– Әсәй!..
– Балам!..
Көнбикә тел осона килгән һүҙҙәрен дә әйтә алмай торҙо бер арый. Ярҙамға иң мохтаж сағында ҡыҙың сит-ят кешеләргә күҙ терәп ҡалһынсы, ата-әсәһе иҫән була тороп. Унан да бигерәк, әсәй башың менән тыуыр сабыйҙың ғүмеренә киҙән әле?!
– Эх, Мәликә, мине лә «ҡара йөрәк» тип әйтер инең... Ул яҡҡа һин оҫта...
– Нимә тиһең, әсәй?
Ниҙер хәстәрләп аш бүлмәһенә барып әйләнгән ҡыҙы үҙ алдына һөйләнеп ултырған Көнбикәгә сәйерһенеп ҡарап ҡуйҙы.
– Былай ғына, ҡыҙым. Күрше апай иҫемә төштө.
– Әсәй, һин Замираға күҙ-ҡолаҡ булып тор, мин йүгереп кенә бер һабаҡташыма барып киләйем, конспект биреп торам, тигәйне. Юнира ашығып сығып китте. Көнбикә, баҙнатһыҙ ғына атлап, аҡ биләү эргәһенә килде. Собханалла! Уянған бит, ҡарап ята. Кем килгәнен әллә һиҙә? Булыр ҙа замана балаһынан...
Көнбикә үҙендә, күңел мөхитендә, шундай рәхәт, наҙ тантана иткәнен тойҙо: өләсәй булыу бәхетеме икән?!

Гөлнур ЯҠУПОВА.

Рауил ШӘЙХЕЛИСЛАМОВ һүрәте.